معرفی جامعه شناسی و حوزه های تخصصی آن
جامعه شناسی در مقایسه با سایر رشته های علوم اجتماعی (روانشناسی، مدیریت، آموزش، اقتصاد و...) رشته دانشگاهی نوپایی است و از استقلال آکادمیک آن بیش از دو سه قرن نمی گذرد. اگست کنت فرانسوی، برای اولین بار کلمه"جامعه شناسی" را مورد استفاده قرار داد و معتقد بود که ما با شناخت قوانین اجتماعی می توانیم جامعه ای انسانی تر بسازیم. دورکیم نیز در کتاب "قواعد روش جامعه شناسی" به طور جانانه ای از استقلال جامعه شناسی در مقابل فلسفه دفاع کرد. استدلال او این بود که موضوع علم جامعه واقعیت اجتماعی و روش آن آزمایش بعد از وقوع است و بنابر این شایسته استقلال و متشکل شدن در غالب رشته جدیدی به نام جامعه شناسی است. سالها گذشت تا اینکه جامعه شناسان بعدی تونستند این رشته را نهادینه کنند و شاید برایتان جالب باشد که بدانید اکثر جامعه شناسان اولیه، یهودی بوده اند! ؟
تعریف جامعه شناسی بستگی به الگوی فکری و گرایش های ما دارد زیرا این علم همانند سایر علوم اجتماعی تحت تاثیر متغیر های اجتماعی است و به عبارتی جامعه شناختی تر، دارای ضریب تاثیر پذیری اجتماعی است. هر چه جامعه ایدوئولوژیک تر باشد ضریب اجتماعی رشته های علوم اجتماعی با لاتر می رود (بی خیال ضریب های 0 و 1 شوید). بدین معنی که علوم اجتماعی با گرایش های فکری متخصصان بیشتر می آمیزد و از قدرت علمی آنها کاسته می شود. در حالی که من در حوزه جامعه شناسی جهانی کار می کنم، برایم غیر منتظره نیست که در جامعه ما صحبت از جامعه شناسی اسلامی نیز باشد.
به طور کلی سه نوع الگوی فکری(پارادایم) در جامعه شناسی قابل تشخیص است: الگوی فکری تضاد گرا، نظم گرا و تلفیق گرا. تضاد گرایان جامعه را پر از کشمکش، دگر گون شونده و دارای نظمی اجباری می پندارند. با این توصیف، مارکس و طرفداران وی جامعه شناسی را علمی اجتماعی تعریف می کنند که به بررسی نابرابری، تضاد و تغییر اجتماعی می پردازد. از دیدگاه این نظریه پردازان نابرابری اجتماعی پدیده مطلوبی نیست و به این خاطر وجود دارد که عده ای که از این وضعیت سود می برند. اما نظم گرایان جامعه را دارای نظمی اختیاری و بر اساس ارزشهای مشترک تصور می کنند. بنابر این نظم گرایانی همچون پارسنز، جامعه شناسی را علمی اجتماعی تعریف می کنند که به بررسی کارکرد پدیده های اجتماعی در جهت حفط تعادل نظام اجتماعی، می پردازد. در این دیدگاه نابرابری اجتماعی مطلوب و به نفع نظام اجتماعی است زیرا کارکرد مثبتی دارد و این کار کرد مثبت، ایجاد انگیزه در افراد برای کسب موقعیتی بهتر در جامعه است. بسیاری از نظریه پردازان معاصر تلفیق گرا هستند. آنها انگاره "فقط تضاد یا فقط نظم" نظریه پردازان پیشین را نپذیرفته، انگاره نوین "هم تضاد و هم نظم" را مطرح می کنند. در این دیدگاه نابرابری اجتماعی به عنوان پدیده ای در نظر گرفته می شود که باید از آن کاست اما محو کردن کامل آن غیر منطقی و به ضرر نظام اجتماعی است. رالف دارندرف از اولین نظریه پردازان این گروه محسوب می شود. شهرت جامعه شناسانی همچون هابرماس(1) و گیدنز نیز به خاطر گرایش های تلفیقی آنهاست گرچه گرایش آنها به نظم و تضاد 50 ، 50 نیست. من نیز از دکتر محمد عبدالهی – استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی ـ آموخته ام، تلفیق گرا یی را علمی تر و به واقعیت نزدیکتر است و همان طور که در صفحات اولیه پایان نامه ام خطاب به جامعه شناسان آینده گفته ام" تلفیق نظری نه تنها در حوزه نظریه های جامعه شناسی بلکه در بین نظریه های جامعه شناسی و ارتباطات ضرورت دارد ." زیرا جامعه کنونی "جامعه اطلاعاتی جهانی " است و ساختار های نسبتا پایدار اجتماعی جای خود را به "شبکه های اجتماعی پویا و مبتنی بر IT" داده اند. پیشرفت علم جامعه شناسی موجب ایجاد گرایشها و حوزه های پژوهشی نوینی شده است که برخی از آنها را آورده ام.
حوزه های(گرایشهای) جامعه شناسی:
1. جامعه شناسی فرهنگی
2. جامعه شناسی اقتصادی
3. جامعه شناسی سیاسی
4. جامعه شناسی قشر ها و نابرابری های اجتماعی
5. جامعه شناسی جنگ و نیروهای نظامی
6. جامعه شناسی کار و شغل7. جامعه شناسی روستایی
8. جامعه شناسی آموزش (به غلط آموزش و پرورش)
9. جامعه شناسی قومیت ها (شامل ایلات و عشایر)
10. جامعه شناسی انحرافات اجتماعی
11. جامعه شناسی جوانان
12. جامعه شناسی نظری
13. جامعه شناسی ریاضی
14. جامعه شناسی مسایل اجتماعی
15. جامعه شناسی علم (و معرفت)
16. جامعه شناسی صنعتی
17. جامعه شناسی فمنیستی
18. جامعه شناسی اجتماعی شدن و سالخوردگی
19. جامعه شناسی سازمانها (به معنی عام)
20. جامعه شناسی گروههای اجتماعی
21. جامعه شناسی احزاب
22. جامعه شناسی ارزشها
23. جامعه شناسی جنسیت
24. جامعه شناسی جرم
25. جامعه شناسی خانواده
26. جامعه شناسی دین
27. جامعه شناسی انقلاب
28. جامعه شناسی جنبشهای اجتماعی
29. جامعه شناسی حیوانات (شاید عنوان این حوزه برایتان خنده دار باشد، اما خنده دارتر اینکه برخی از جوامع حیوانی (زنبورها، مورچه ها و ...قانون مند تر از جوامع انسانی هستند.)NGOs)
30. جامعه شناسی هنر
31. جامعه شناسی سازمانهای غیر دولتی (
32. جامعه شناسی ورزش
33. جامعه شناسی حقوق
34. جامعه شناسی موسیقی
35. جامعه شناسی جمعیت
36. جامعه شناسی پزشکی
37. جامعه شناسی ادبیات
38. جامعه شناسی مرگ و میر
39. جامعه شناسی اوقات فراغت
40. جامعه شناسی جهان سوم
41. جامعه شناسی مسایل جنسی (جنسیت در جامعه شناسی متفاوت از جنس است)
۴۲. جامعه شناسی توسعه
43. جامعه شناسی شهری
44. جامعه شناسی تغییرات اجتماعی
45. جامعه شناسی ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی
46. جامعه شناسی گردشگری
47. جامعه شناسی جهانی شدن
48. جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی
49. جامعه شناسی فضای سایبری (با اندکی مسامحه فضای اینترنتی)
50. جامعه شناسی فناوری اطلاعات
51. جامعه شناسی آینده
