رصــدخــانــه

تاریخچه موزه آبگینه و سفالینه تهران

ملک و عمارتی که امروزه آن را با نام موزه شیشه و سفال می شناسیم، در حدود ۹۰ سال پیش (۱۳۰۷ ه.ش) به دستور احمد قوام، مشهور به قوام السلطنه ساخته شد. احمد قوام (۱۲۵۲ تا ۱۳۳۴ ه.ش) سیاستمداری کارکشته و با نفوذ بود که در فاصله سالهای پایانی دوران قاجار و ابتدای سلطنت رضاشاه پهلوی، پنج مرتبه به عنوان نخست وزیر ایران انتخاب شد. خانه مجلل قوام تا سال ۱۳۳۱ محل سکونت و کارهای اداری و سیاسی او بود؛ اما در این سال این خانه و سایر اموال وی توسط مجلس وقت مصادره شد و در اختیار دولت درآمد. 

بعد از این ماجرا عمارت قوام به مصری ها فروخته شد و آنها این ملک را به سفارت خود در تهران تبدیل کردند. این خانه برای هفت سال تحت تملک مصری ها بود؛ اما زمانی که رابطه ایران و مصر در زمان جمال عبدالناصر (یکی از رییس جمهوران مصر) تیره شد، این سفارت در اختار افغان ها قرار گرفت. مدت کوتاهی افغانستان سفارت خود را در خانه قوام برپا کرد؛ اما اندکی بعد این خانه به بانک بازرگانی فروخته شد.

در سال ۱۳۵۴ دفتر فرح پهلوی پیشنهاد خرید این خانه را به بانک بازرگانی داد و با موافقت آنها مالکیت خانه به این دفتر رسید. گروهی از طراحان و معماران فرانسوی، ایرانی و اتریشی کار طراحی موزه را بر عهده گرفتند و درهای آن در سال 1358 به روی علاقه مندان به تاریخ و هنر ایران باز شد. 

معماری موزه آبگینه و سفال

خانه هشت ضلعی قوام در زمینی به مساحت 1040 مترمربع ساخته و از دو طبقه، ستون و زیرزمین تشکیل شده است. سبک معماری کلی ساختمان تلفیقی از سبک معماری ایرانی و اروپایی قرن نوزدهم میلادی به حساب می آید. طبقه اول از طریق پله هایی چوبی و باشکوه و به سبک پله های روسی به طبقه دوم ارتباط دارد. در ساخت این ساختمان به جای استفاده از درها و ورودی های چوبی، از پنجره های دوجداره استفاده شده است تا میزان نور و دمای ورودی های ساختمان به این وسیله تنظیم شود.

این خانه به سبک اغلب خانه های ایرانی از یک اندرونی و یک بیرونی ساخته شده است که ساختمان بیرونی آن به موزه آبگینه و ساختمان اندرونی آن به بنیاد فارابی تعلق دارد. 

تزیینات ساختمان

خانه قوام علاوه بر آثاری که در خود جای داده است، جلوه های بی نظیری از کارهای آجری، گچ بری های فوق العاده، آینه کاری های زیبا و جواهر و میناکاری را به نمایش می گذارد. همچنین بخش هایی از دیوارهای زیرزمین آن به وسیله موزاییک هایی بزرگ بر اساس طرحی سنتی تزیین شده است.

انواع تزیین ها

در این قسمت شما را اندکی با انواع تزیین های ساختمان زیبای قوام آشنا می کنیم.

1- کارهای آجری

در نمای خارجی ساختمان از 50 نوع طرح و شکل هندسی و نمونه های گلدار آجری استفاده شده است که یادآور کارهای فوق العاده آجری دوره سلجوقیان است. 

2- گچ بری ها

گچ بری های داخلی ساختمان به سه دوره تعلق دارد: 

* گچ بری هایی که مخصوص زمان ساخت عمارت بوده و می توان قسمتی از آن را در سالن ورودی و دیگر تالارهای ساختمان تماشا کرد.

* زمانی که خانه در اختیار سفارت مصر قرار داشت گچ بری هایی به سبک اروپایی ها به ورودی موزه و بخش هایی از طبقه اول اضافه شد. این طرح ها در تالارهای مینا و بلور و همچنین در زیر زمین دیده می شود.

* گچ بری هایی که در سال 1368 به وسیله سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده و ترکیبی از نقاشی و خطاطی را در سالن ورودی طبقه دوم به نمایش می گذارد. 

3- آینه کاری ها

آینه کاری هایی که در طرح های هندسی به زیبایی در میان کارهای گچ بری طبقه دوم نشسته و بر شکوه این موزه افزوده اند. 

4- مینا و منبت کاری، آینه کاری

میناکاری ها و منبت کاری هایی با طرح های گلدار به زیبایی بر روی درها و حاشیه پله نقش بسته اند. در سال 1368 نیز آینه کاری های طبقه دوم بر شکوه و زیبایی ساختمان افزودند. این آینه کاری ها البته مضامین مذهبی و انقلابی دارند. 

 طراحی داخلی

یکی از جذاب ترین و برجسته ترین ویژگی های طراحی داخلی موزه آبگینه، طراحی ویترین های آن است که منحصر به فرد بوده و در موزه دیگری دیده نمی شود. این ویترین ها با الهام از ستون های تخت جمشید، کاخ تچر (یکی از کاخ های معروف تخت جمشید)و کعبه زرتشت در نقش رستم طراحی شده اند. طرح و ابتکار ساخت ویترین ها به این شکل از طراح معروف اتریشی هانس هولاین (Hans Hollein) بود که در رشته خود جوایز بسیاری را به دست آورده است و کارهای وی شهرت جهانی دارد.

آنچه که در این موزه خواهید دید

موزه آبگینه از دو طبقه و شش تالار تشکیل شده است و هر بخش آن قسمتی از تاریخ شیشه و سفال در ایران را نشان می دهد. این مجموعه نمونه هایی نادر از شیشه و سفال ایران را در خود جای داده است. از ظرف های سفالی که تاریخ ساخت آن ها به هزاره چهارم قبل از میلاد باز می گردد تا کارهای شیشه ای که قدمت شان به هزاره اول قبل از میلاد تعلق دارد. ظرف های شیشه ای اروپایی که به قرن 18 و 19 تعلق دارند نیز در مجموعه موزه آبگینه جای گرفته اند.

در ادامه این بخش می خواهیم همراه شما شویم و گردشی در طبقه ها و تالارهای موزه آبگینه داشته باشیم و تعدادی از گنجینه های منحصر به فرد این موزه را نشان‌تان دهیم.

1- طبقه اول 

طبقه اول از چهار بخشِ راهرو، تالار بلور، تالار مینا و تالار راهنمای صوتی تشکیل شده است.

* راهرو

راهروی طبقه اول آثاری از سفالینه های رسی که تاریخ آنها به هزاره اول باز می گردد و آثار شیشه ای که در قرن های 18 و 19 میلادی در کشورهای اروپایی ساخته شده است را به نمایش می گذارد.

آثار موجود در راهروی طبقه اول

 برخی از گنجینه هایی که در راهروی طبقه اول می بینید، عبارتند از:

 *سرامیک |‌ Ceramic Ware

ظرفی با دسته و لوله که نقش دو اسب سوار بر روی دسته آن دیده می شود. این ظرف با استفاده از دست و بر روی چرخ سفالگری ساخته شده است. 

محل کشف: آذربایجان 

قدمت: هزاره اول قبل از میلاد

*شیشه سرامیک |‌ Ceramic Jar

این ظرف 4 دسته دارد و کاربری آن تزیینی بوده است. 

محل کشف:‌ تهران-شهر ری

قدمت:‌ قرن چهارم تا پنجم قبل از میلاد

*ظرفی به شکل جانوران |‌ Zoomographic Vessel

ظرفی سفالی که شکلی از یک شتر را نشان می دهد و با استفاده از چرخ های سفالگری و هنر دست ساخته شده است. 

محل کشف: اردبیل

قدمت: قرن هشتم قبل از میلاد

*پیکره سفالین |‌ Earthernware Figurine

این ظرف به رنگی مشابه عاج فیل رنگ آمیزی شده است.

محل کشف:‌ آذربایجان

قدمت: هزاره دوم قبل از میلاد

* تالار بلور

نمونه هایی از آثار شیشه ای که قدمت آنها به هزاره اول قبل از میلاد، سلسله هخامنشیان، ساسانیان و اوایل دوره اسلامی بر می گردد را در تالار بلور خواهید دید. این آثار به ترتیبِ دوره های زمانی، جا نمایی شده اند تا سیر تحول و تکامل آثار شیشه ای را در صنعت ایران به نمایش بگذارند. در دوره ساسانی تکنیک برش شیشه به حد اعلای خود رسید تا جایی که این تکنیک به همه دنیا صادر شد. در این زمان بود که روش های دیگر ساخت ظروف شیشه ای مانند مهر زدن، اضافه کردن تزیینات و دمیدن به مدل های ساخت افزوده شد. 

آثار موجود در تالار بلور طبقه اول

برخی از گنجینه های موجود در تالار بلور طبقه اول عبارتند از:

*کاسه شیشه ای و جام | Glass bowl and Beaker

این کاسه با شیوه قالب زنی و فشار ساخته شده است.

محل کشف: املش گیلان

قدمت: ساسانیان

*چراغ آویز شیشه ای |‌ Glass Hamging-Lamp

محل کشف: نیشابور خراسان

قدمت: قرن پنجم قبل از میلاد

* تالار مینا 

آثار شیشه ای مات و براق، به ویژه وسایل دکوری و شیشه های عطر که قدمت آنها به هزاره اول و دوم قبل از میلاد باز می گردد در این تالار به نمایش درآمده است. مجموعه آثار سفالی که شامل نمونه هایی از گلدان های ساده مربوط به دوران ماقبل از تاریخ و گلدان های گلدار با طرح های هندسی می شود، در این قسمت در معرض نمایش گذاشته شده اند. قدمت این گلدان ها به قرن های چهارم تا یکم هزاره اول قبل از میلاد باز می گردد. لوله های شیشه ای که از حفاری معبد چغازنیبل - بزرگترین معبد ایران در هزاره دوم قبل از میلاد- به دست آمده است و در پنجره ها و مراسم های مذهبی مورد استفاده بودند؛ را می توان در این تالار پیدا کرد. این لوله های شیشه ای که با رنگ های مختلف تزیین شده بودند در برابر نور خورشید، جلوه ای رنگارنگ را به نمایش می گذاشتند. 

آثار موجود در تاالار مینای طبقه اول

 برخی از آثار موجود در تالار مینای طبقه اول از این قرارند:

ظروف سفالین | Earthern wares 

این ظروف سفالین، با نقش و نگارهای هندسی و پیکره ها تزیین شده است. 

محل کشف: آذربایجان

قدمت: هزاره اول قبل از میلاد

*گلدان آب با دسته | vessel with handle

لعاب دار و تحت فشار ساخته شده است.

قدمت: قرن سوم قبل از میلاد

 *دستبند شیشه ای |‌ Glass Braceletes

در رنگ های مختلف و به وسیله دست ساخته شده است. 

قدمت: ساسانیان

*کاسه سرامیکی - پا دراز | Ceramic Bowl- Long Foot

با طرح های هندسی که درون آن را تزیین کرده است

محل کشف: قزوین

قدمت: هزاره قبل از میلاد

* تالار دیداری-شنیداری

در این تالار اسلایدها و فیلم هایی از آثار موزه برای بازدیدکنندگان به نمایش در می آید.در این تالار محصولات فرهنگی نیز به فروش می رسد. 

2- طبقه دوم

راهرو، تالارهای صدف،‌ زرین فام، لاجورد یک و دو از بخش های مختلف طبقه دوم موزه آبگینه هستند.

* راهروی طبقه دوم

در این قسمت آثار شیشه ای و سفالی که به دوره اسلامی تعلق دارد در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. در کنار آنها آثاری از هنرمندان معاصر نیز دیده می شود.

آثار موجود در راهروی طبقه دوم

برخی از گنجینه هایی که در راهروی طبقه دوم به نمایش درآمده اند:

 *جام سفالین | ceramic beakers

حجاری شده و رنگی، دارای لعابی شفاف

محل کشف:‌ گرگان استان گلستان 

قدمت: قرن ششم قبل از میلاد

*ظرف چینی الگودار | Mould porcelain were

این ظرف در قالب یک پرنده ساخته شده است.

محل کشف: شهرری تهران

قدمت: قرن ششم قبل از میلاد

 *گلاب پاش شیشه ای | Glass sprinkler

بدون طرح قبلی در شیشه دمیده شده و این گلاب پاش شکل گرفته است. 

محل کشف: شیراز استان فارس

قدمت: قرن سیزدهم قبل از میلاد

*آثار شیشه ای که با تکنیک برش ایرانی درست شده است | Iranian cut Glass wares

این نوع از برش در دوره ساسانی بسیار رواج داشته است. 

محل کشف: تهران 

قدمت: قرن چهارده قبل از میلاد

* تالار صدف

کارهای سفالی دارای سنگ نوشته و آثار شیشه ای که بیشتر مصارف تزیینی داشتند و به روزهای آغازین دوره اسلامی متعلق بودند در این تالار به نمایش در آمدند. شهر نیشابور یکی از مهمترین مراکز فرهنگی سفالینه و خوش نویسی در این دوره است. تغییرات برجسته ای در این دوره در آثار شیشه ای ایجاد و روش های جدیدی برای برش های عمیق به کار گرفته شد. نقاشی روی شیشه به یکی از کارهای رایج شیشه سازی در قرن چهارم تبدیل شد و این پیش درآمدی برای کارهای میناکاری در سراسر ایران بود. این تالار از آنجایی که طراحی و معماری آن به صدف نیمه باز شباهت دارد به این نام خوانده می شود.

آثار موجود در تالار صدف طبقه دوم

 برخی از اشیای تاریخی که در راهروی تالار صدف طبقه دوم می بینید، عبارتند از:

 *لیوان شیشه ای | Glass Tumbler

دارای طرح های میناکاری نقاشی شده 

محل کشف: نیشابور

قدمت:‌ قرن پنجم قبل از میلاد

*کاسه سفالی | Ceramic Bowl

نقاشی شده زیر لعابی شفاف

محل کشف:‌ نیشابور خراسان رضوی

قدمت: قرن چهارم قبل از میلاد

*بادکش های شیشه ای | Glass dry cupping

رنگین کمانی، بدون طرح خاصی و با شیوه دمیدن ایجاد شده است.

محل کشف: نیشابور

قدمت: قرن چهارم تا پنجم قبل از میلاد

*بشقاب سرامیکی | Ceramic Plate 

انحنای بشقاب به وسیله لعابی شفاف پوشیده و به وسیله طرح های گلدار کوفی تزیین شده است. 

محل کشف: نیشابور

قدمت: قرن پنجم قبل از میلاد

* تالار زرین فام

کارهای سفالی دارای نقش و نگار و نوشته که به قرن های 4 تا 7 هجری قمری در این تالار به نمایش درآمده است. آثار این قسمت بیشتر از جنس طلا، لاجورد و فیروزه هستند و نوشته هایی نظیر دعاها، شعر یا مینیاتور، ظروف را مزین کرده اند. این تالار به دلیل این ظروف زرین فام، که بیشتر از دوران سلجوقی باقی مانده است به این نام خوانده می شود. در کنار تزیینات معمول، چهره های مغولی نیز بر روی تعدادی از این ظروف دیده می شود که با توجه به شهر محل پیدایش نقش های آن ها با هم فرق می کند.

آثار موجود در تالار زرین طبقه دوم

برخی از گنجینه هایی که در بخش خواهید دید:

 *کاسه سفالین | Ceramic Bowl 

ظرفی پر زرق و برق پوشیده شده با اشعار ایرانی

محل کشف: کاشان اصفهان

قدمت: قرن هفتم قبل از میلاد

*ظرف سفالین | Ceramic Vessel

در هفت قسمت، از این ظرف برای آجیل (هفت سین) استفاده می کردند. 

محل کشف:‌ گرگان کلستان 

قدمت: قرن پنجم و ششم قبل از میلاد

* تالار لاجورد یک 

کارهای سفالین که با رنگ های فیروزه ای تزیین شده اند و تاریخ آن ها به قرن شش یا هفت هجری قمری بر می گردد؛ در این تالار دیده می شود. ساخت ظرف های شیشه ای با لعاب های فیروزه ای رنگ در قرن ششم هجری در گرگان رواج پیدا کرد. بیشتر آثار یا به وسیله نقش و نگارهای تصویری یا با نقاشی هایی به رنگ مشکی تزیین شده اند. گلدان هایی استثنایی که به عنوان گلدان های دولایه شناخته می شوند نیز در این تالار قرار دارند. 

تالارهای لاجورد به خاطر لعاب های فیروزه رنگ ظروف قرن هفتم و هشتمی به این نام مشهور شده اند.

* تالار لاجورد دو 

نمونه هایی از آثار شیشه ای که قدمت آنها به دوره قرن یازدهم تا سیزدهم هجری قمری باز می گردد در تالار لاجورد دو در معرض دید عموم قرار داده شده است. در زمان صفویه، شاه عباس صفوی تعداد زیادی از استادان شیشه کار را از ونیز به ایران دعوت کرد تا هنر خود را به استادکاران ایرانی آموزش دهند. لوحی سفالی با هفت رنگ لعاب داده شده که به دوره قاجار تعلق دارد و تصویری از شاهنامه فردوسی در این تالار نشان داده شده است. 

امکانات ویژه موزه آبگینه 

موزه آبگینه امکانات خاصی دارد که بازدید و استفاده از این موزه را برای علاقه مندان جذاب تر و راحت تر می کند. 

1- گالری های موقت

موزه آبگینه قسمتی از فضای ساختمان را به فعالیت های کوتاه مدت و موقت اختصاص داده است. بنابراین، ممکن است برخی از آثار در انبار موزه نگهداری شوند و در فرصت های مناسب و مناسبت های مختلف در این گالری به نمایش درآیند. در کنار این ها در این فضا ممکن است گالری هایی با آثاری از هنرمندان مختلف در زمینه های مشابه با شیشه و سفال برگزار شود.

2- فروشگاه موزه 

در این فروشگاه محصولات جالب و خاصی دیده می شود که تجربه خرید را برای بازدید کنندگان لذت بخش می کند. این فروشگاه به وسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حمایت می شود. از جمله محصولاتی که می توانید در این فروشگاه خرید کنید می توان به موارد زیر اشاره کرد:  

کتاب، جزوه و کتابچه در مورد اشیا و آثار موزه آبگینه، پوستر، کارت پستال، محصولات دیداری-شنیداری

3- دوره های آموزشی

موزه آبگینه فضایی را نیز به دوره های آموزشی اختصاص داده است. در این دوره ها، رشته های مختلف هنری که با زمینه کاری موزه در ارتباط هستند آموزش داده می شود. خدمت اصلی آموزشی موزه ساخت کارها و آثار شیشه و سفال برای کودکان و بزرگسالان است. 

هر دوره 10 جلسه دارد و 2.5 ماه طول می کشد و کلاس های آن هر روز هفته به غیر از جمعه ها برگزار می شود.  اگر تمایل دارید با زمان و هزینه این کلاس ها و نحوه برگزاری آنها بیشتر آشنا شوید می توانید به صفحه اینستاگرام رسمی موزه آبگینه مراجعه کنید. 

4- کتابخانه 

کتابخانه موزه آبگینه در قسمت شمال غربی حیاط موزه قرار دارد و بیشتر از 4000 نسخه کتاب در زمینه های باستان شناسی و تاریخ هنر را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد. 

اطلاعات بازدید

خوب است پیش از بازدید موزه آبگینه در زمینه های زیر اطلاعات خود را تکمیل کنید:

ساعت

ساعت معمول بازدید از موزه در در بهار و تابستان بین ساعت 9:00 تا 19:00 و پاییز و زمستان بین ساعت 8:00 تا 17:00 است. 

روزهای تعطیل

موزه آبگینه تنها در روزهای سوگواری تعطیل است.

هزینه بازدید

هزینه بازدید از موزه برای ایرانی ها 2500 تومان و برای خارجی ها 15000 تومان است. 

هزینه ورود برای اعضای انجمن دوست داران میراث فرهنگی (در صورت داشتن کارت انجمن) رایگان است.

بازدید های گروهی

امکان بازدیدهای گروهی نیز از موزه آبگینه وجود دارد. شما برای کسب اطلاع بیشتر در مورد طراحی تور بازدید از موزه و قیمت های این تورها می توانید با شماره های 66708153-021 تماس بگیرید. 

اطلاعات تماس موزه

واحد اطلاعات موزه:  66708153-021 

اطلاعاتی که بازدیدکنندگان نیاز هست بدانند 

*جعبه کمک های اولیه در طبقه همکف در بخش انتظامات (نگهبانی) قرار دارد. همچنین می توانید از نماینده ها و راهنماهای موزه نیز کمک بگیرید. 

*فروشگاه خرید و فروش هدیه در طبقه همکف قرار دارد.

*بخش اطلاعات در ورودی طبقه اول واقع شده است. 

*سیگار کشیدن در موزه ممنوع است. 

*امکان عکس برداری و فیلم برداری از موزه وجود دارد. 

از ایستگاه در خلاف جهت حرکت ماشین ها در خیابان امام خمینی، راه را در پیش بگیرید. 200 متر جلوتر خیابان سی تیر در مقابل شماست. 

اتوبوس: برای رسیدن به موزه آبگینه با استفاده از اتوبوس، از دو مسیر می توانید استفاده کنید؛ سوار اتوبوس های جمهوری-بهارستان شوید. زمانی که به ایستگاه حافظ پیاده رسیدید از اتوبوس پیاده شده و با کمی پیاده روی خود را به ابتدای خیابان سی تیر برسانید. 

اگر می خواهید از سمت موزه ملی و خیابان امام خمینی به خیابان سی تیر برسید باید سوار اتوبوس هایی شوید که مبدا یا مقصد آنها پارک شهر یا میدان امام خمینی است و در پایانه اتوبوس رانی پارک شهر توقف می کنند. 

دیدنی های اطراف

سفر تنها در بازدید از یک جاذبه و لذت بردن از یک تفریح خلاصه نمی شود. می توان قدری هوشمندانه عمل کرد و با بازدید از جاذبه های نزدیک یک مکان، یک تیر و چند نشان زد. در این قسمت تعدادی از جاذبه های مهم اطراف موزه آبگینه را به شما معرفی می کنیم.

کافه نادری: فاصله تقریبی 400 متر پیاده

آتشکده آدریان: فاصله تقریبی 300 متر پیاده

موزه ملی ایران باستان: فاصله تقریبی 700 متر پیاده

سر در باغ ملی: فاصله تقریبی 1 کیلومتر پیاده