رصــدخــانــه

سال ۱۳۹۷ شورای فرهنگ عمومی استان کردستان ۶ اردیبهشت‌ماه را به نام «روز سنه» (روز سنندج) تصویب کرد. این روز سالروز دستور شاه صفی مبنی بر ساخت شهر سنندج توسط حاکم کردستان سلیمان خان اردلان است.

سابقه‌ی سکونت در شهر سنندج به گذشته‌های بسیار دور باز می‌گردد. در دوران پس از اسلام زلزله‌ای مخرب در سده‌ی ۶ هجری قمری سبب تخریب این شهر می‌شود که برای مدتی طولانی سنندج را به یک مخروبه‌ی خالی از سکونت تبدیل می‌کند.

خاندان اردلان به فرمان شاه صفی در چهار نقطه‌ی سلیمانیه، سنندج، مریوان و پالنگان چهار قلعه می‌سازند که از طریق یک راه ارتباطی به یکدیگر متصل می‌شده‌اند. از همان زمان، سلیمان خان اردلان مرکز حکومت اردلان را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنندج به شهر کنونی سنندج منتقل کرد.

نج ­سازی و قایق ­سازی از قدیمی ­ترین صنایع بومی جنوب ایران به شمار می­رود و سابقۀ آن به دوره افشاریه می­رسد. هر چند با کشف آثار باستانی دوره ساسانی در سرزمین مغولستان امروزی و کشف بنادر اشکانی و ساسانی قدمت دریانوردی ایران را می­توانیم بسیار کهن­تر بدانیم. ساکنان ساحل شمالی خلیج ­فارس برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیری و صید مروارید از لنج­ های دست­ ساز خود استفاده می­ کنند؛ و در گذشته با لنج­ های بادبانی به شهر­های بمبئی، بصره و کشورهای شرق آفریقا و تانزانیا سفر یک­ساله و تجارت می­کردند. این صنعت دارای پیشینه ی فرهنگی غنی است؛ شعرهایی که زنان به هنگام بازگشت از دریا می­خوانند و یا آوازهای قایقرانان به هنگام کار را می­توان میراث ناملموس این صنعت قلمداد کرد.

لنج­ سازی در طول تاریخ مانند اکثر حرفه­ ها و هنرهای کهن، نسل به نسل و از پدر به پسر منتقل می­شده است. لنج­ ها را ذهنی و بدون نقشه می­سازند نقشه اولیه را لنج­سازان از پدرانشان، و پدرانشان از پیشینیان خود آموخته­ اند. هر آنچه در این هنر و صنعت هست به شکل تجربی انتقال یافته است. جنس لنج­ های قدیمی از چوب ­های جنگلی مقاوم به رطوبت، تنه درختان محلی مانند کرت، کهور، کنار، تنه ی درختان غیر محلی مانند توت و چنار و همچنین یک نوع چوب مرغوب هندی به نام "سای" که برای بدنه کشتی استفاده می­شود، بوده است.

بندر­کنگ، بندر­لنگه و بندر­تاریخی­ لافت (در جزیره قشم ) از مراکز عمده ی  لنج ­سازی در گذشته بوده ­اند. در حال حاضر بیشتر لنج­ها در شهر قشم، کولقان، درگهان، رمچاه، سوزا، لافت، دولاب و گوران ساخته می­شود. استادکاران پس از ساخت لنج­ ها درزهای آن را قیراندود می­کنند و با این کار منافذ لنج­ ها بسته و راه نفوذ آب به درون آن گرفته می­شود. "دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس" به سال 2011 میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملوس ایرانی به ثبت جهانی رسید.

تاریخچه ی پخت نان به هزاره­ های خیلی قبل می­رسد. در ابتدا انسان دانه­ های کوبیده شده غلات مختلف را با آب مخلوط می­کرد و خمیر حاصل را روی سنگ­های داغ می­پخت و با گذر زمان و پی بردن به فوت و فن­های شیوه ی پخت نان نیز کامل­ تر شده است. تمدن ­ها و فرهنگ­ های مختلف نان­ های متفاوتی را تولید می­کنند. نان لواش یکی از نان ­های قدیمی خاورمیانه است و امروزه در کشورهایی همچون ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه هنوز مورد استفاده قرار می­گیرد؛ و به دو شکل سنتی و صنعتی تهیه می ­شود.

نوازندگان و خوانندگان شمال خراسان شامل سه گروه عاشق­ ها، بخشی­ ها و لوطی­ ها می­ شوند؛ که با نواختن سازهایی چون کمانچه، دوتار، دهل، سرنا، قوشمه و نی متناسب با هر رویداد تاریخی یا فرهنگی آهنگی می ­سازند. هر گاه آفت به جان گوسفندان می­ افتاد، آهنگ­ هایی چون "لاله­ زار" و اگر دشمن حمله می­ کرد، آهنگ ­های عاشقانه­ ایی مانند "الله مزاره" شکل می­ گرفت: "الله مزاره، مزاره وا چه روزگاره / الله مزاره، مزاره غریب روزگاره/ الله مزاره، مزاره عاشق گنه­کاره".

در غرب شهر کاشان در منطقه‌ای کوهستانی چند آبادی نزدیک به هم وجود دارد که به نام اردهال خوانده می‌شود. مرکز این آبادی‌ها مشهد‌ اردهال است و مردم آن را "مشهد قالی" نیز می‌خوانند. این مکان را از آن‌رو مشهد می‌نامند که محل شهادت یکی از امامزادگان شیعه است. مراسم قالی‌ شویان یکی از مراسم‌ های آیینی با قدمتی نزدیک به یک هزارسال است که در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. این مراسم معروف به «جمعه قالی»، در واقع آیینِ نمایشِ نمادینِ واقعه‌ی شهادت، تشییع و خاکسپاری امامزاده سلطان ‌علی است که هر ساله توسط اهالی فین کاشان و روستای خاوه‌ی اردهال برگزار می ‌شود.
این امامزاده نامش "علی" و فرزند امام محمد‌باقر علیه‌السلام پیشوای پنجم شیعیان است و مردم او را شاهزاده سلطان‌ علی می-نامند. شاهزاده سلطان علی در سده‌ی دوم هجری در مشهد اردهال زندگی می‌کرده و سرانجام در همین محل کشته شده و در بالای تپه‌ایی به خاک سپرده شده است.