رصــدخــانــه

کلیسای وانک اصفهان، کلیسایی با قدمت سیصد و پنجاه و اندی سال در دل محله جلفا. در هرکجای محله که باشید صدای ساعت کلیسا را هر یک ساعت یک بار از بالای دیوارهای خشتی می‌شنوید. کلیسای وانک یک کلیسای کاملا متفاوت است. از جنس دیوارهای خشتی آن گرفته تا معماری گنبد، گنبدی که برخلاف گنبدهای مخروطی سایر کلیساها بیشتر یادآور گنبد مساجد دوره صفویه است.

وارد کلیسا که می‌شوید خود را در میان سکون پیدا می‌کنید. لحظه‌ای درنگ، درختان کاج بلند، آسمان آبی، بناهایی باشکوه در انتهای هر جهت. همچنان سادگی بیرون کلیسا در فضای آزاد درون هم حس می‌شود. اما این سادگی در فضای داخلی کلیسا جای خود را به بازی رنگ‌ها و نقاشی‌ها می‌دهد. تصاویری از بدو تولد تا عروج مسیح، روز رستاخیز و بهشت و جهنم.

در بخش دیگر این بنای تاریخی موزه وانک قرار گرفته که در آن می‌توان تار مویی از عهد عتیق تا اولین دستگاه چاپ را از نزدیک دید.

در این مقاله قصد داریم جذابیت‌های منحصر به فرد این بنای تاریخی را معرفی کنیم.

آدرس کلیسای وانک اصفهان

اصفهان، چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظرشرقی، کوچه کلیسای وانک.

برای رسیدن به کلیسای وانک می توانید از وسایل نقلیه عمومی نیز استفاده کنید:

اتوبوس: سوار بر اتوبوس های خطوط میدان شهدا – بیمارستان غرضی و سه راه ملک شهر – ترمینال زاینده رود شوید و با پیاده شدن در خیابان حکیم نظامی و کمی پیاده روی به کلیسا برسید.

ساعت بازدید کلیسای وانک

زمان بازدید: همه روزه از ساعت 8:30 تا 17:30.

هزینه بازدید: 8000 تومان برای اتباع ایرانی و 25000 تومان برای اتباع خارجی.

روزهای تعطیل: از آنجا که روزهای تعطیل کلیسای وانک بر اساس تقویم میلادی و با توجه به آیین ارامنه، تعیین می‌شود، این روزها در طول سال‌های مختلف متفاوت هستند. برای آگاهی از آنها به وبسایت این مجموعه مراجعه کنید.

پیشینه کلیسای وانک اصفهان

کلیسای جامع وانک یا آمناپرکیچ به زمان شاه ‌عباس دوم تعلق دارد و در سال‌های 1655 تا 1664 ساخته شده است. در جنگی که بین سپاه عثمانی وشاه ‌عباس در ایروان در می‌گیرد ارامنه مجبور به ترک ایروان می‌شوند و به ناچار به ایران کوچ می‌کنند.

ارمنیان پس از استقرار در جلفای اصفهان شروع به ساخت تاسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود می‌کنند و با سرمایه‌های شخصی خود، ابتدا شروع به ساختن کلیسای وانک، نظیر همان کلیسایی که در جوغا داشتند کردند.

معماری کلیسای وانک اصفهان

شاه عباس برای ترغیب ارمنیان به ماندن در ایران به آن‌ها امتیازاتی از جمله ساخت کلیسا داد؛ اما برای جلوگیری از بروز اختلافات مذهبی در بین مسلمانان و ارامنه، ساختن کلیسا را مشروط به این کرد که بنای آن شبیه به سایر کلیساهای ارامنه نباشد. هنرمندان ارمنی نیز چاره‌ای جز ساخت بناهای مذهبی خود به شیوه معماران ایرانی و با ظاهری همچون مساجد نداشتند. بنابراین با بهره‌گیری از میراث هنری سرزمین خود و الهام گرفتن از هنر ایرانی، آثار تماشایی زیادی از جمله بنای کلیساها و عمارت‌های مجلل را بنا نهادند که نمونه‌اش در هیچ کجای دنیا یافت نمی‌شود.

اکثر کلیساهای کهن ارمنی را با سنگ ساخته‌اند اما کلیسای وانک با خشت خام بنا شده است. دیوار بیرونی این کلیسا با آجر پوشانده شده و در جای جای آن کاشی‌های منقش به فرشته‌های بال‌دار دیده می‌شود. دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بامِ طبقه دوم 75/11 متر ارتفاع دارد. دیوار داخلی پوشیده از گچ است و بر روی آن تصاویر چشم‌نوازی نقاشی شده است.

این بنا دارای دو در ورودی است که در اصلی، دری چوبی و بزرگ به شمار می‌رود و به رفت و آمد مردم اختصاص دارد.

بعد از عبور از سردر وارد دالانی می‌شوید که در دو سوی آن دو اتاق وجود دارد که قبلا برای رسیدگی به امور مربوط به ارامنه از آن استفاده می‌شده است اما در حال حاضر، یکی به عنوان مغازه‌ای کوچک و دیگری به عنوان اتاق نگهبانی وفروش بلیط کاربرد دارد. در امتداد دالان به پلکانی می‌رسید که شما را به سمت فضای آزاد کلیسا راهنمایی می‌کند.

برج‌های ناقوس کلیسای وانک اصفهان

نخستین بنایی که با ورود به وانک و در سمت راست پلکان ورودی توجه شما را به خود جلب می‌کند، برج ناقوس است که در سه طبقه در بالای در ورودی دِیر بنا شده است. وجود ساعت بزرگی به وزن 300 کیلوگرم در طبقه دوم این برج باعث شده تا به برج ساعت شهرت پیدا کند.

در چهار سوی این برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده و صدای زنگ ساعت آن در سراسر محله جلفا به گوش می‌رسد.

بر روی بام کلیسا، در بالای در ورودی و حد فاصل دیوار غربی و حاشیه گنبد کوچک کلیسا محوطه‌ای مربع مانند وجود دارد که برج ناقوس کوچکی به عنوان دومین برج ناقوس کلیسا در آن ساخته شده است.

نقاشی‌های کلیسای وانک اصفهان

آنچه باعث حیرت بازدیدکنندگان از وانک می‌شود این است که با قرار گرفتن در فضای کلیسا، در انبوهی از رنگ و زیبایی محصور می‌شوند، چرا که تمامی دیوارها، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسا با نقاشی رنگ روغن زینت یافته است.

بیشتر این نقاشی‌ها مضامینی از انجیل مقدس را به تصویر می‌کشند. در قسمتی از کلیسا تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح بر آن‌ها مشاهده می‌شود و بر روی بخشی از دیوارها، روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز و بهشت و دوزخ، نقش بسته است. کلیسای وانک از نظر طلاکاری و تذهیب نمونه‌ای منحصر به فرد در میان کلیساهای ارمنیان به شمار می‌آید و آن چنان که در کتیبه دیوار شمالی داخل کلیسا نوشته شده، خواجه اودیک در تزیین و نقاشی دیوارها سهم بسزایی داشته است.

موزه کلیسای وانک

در حدود صد سال پیش، شخصی به نام طادئوس هُونانیان تلاش کرد تا اتاق‌هایى در ضلع شمالى حیاط کلیسای وانک ساخته شود و نگهدارى کتب، نسخ خطى، اشیاى تاریخى در آن‌ها صورت گیرد. این سرآغازی برای ایجاد موزه وانک، البته نه به شکل امروزی آن بود. این موزه پس از فراز و نشیب‌ها به شکل کنونی خود در آمد که در آن می‌توانید کتب و نسخ خطى، اشیاى مردم‌شناسى ارامنه، اشیاى مذهبى، تابلوهاى رنگ روغن و… را ببینید.

در سال 1977 دو تندیس ساخته شده در ایتالیا، به موزه اهدا و در قسمت ورودى آن نصب شد که نمایانگر دو فرد مهم بودند: مسروپ ماشتوتس، مخترع حروف الفباى ارمنی و خاچاطور گِساراتسی، موسس چاپخانه کلیساى وانک.

یکی از معروفترین آثاری که در موزه کلیسای وانک نگهداری می‌شود تار مویی است متعلق به دختری هیجده ساله که واهرام هاکوپیان در سال ۱۹۷۴ میلادی جمله‌ای از کتاب تورات را به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته است این اثر در سال ۱۹۷۵ به موزه اهدا شده و بازدیدکنندگان می‌توانند این جمله را با میکروسکوپی که به همین منظور در محل تعبیه شده‌است بر روی مو مشاهده کنید.

امروزه موزه کلیساى وانک، با قدمت بیش از 100 سال، یکى از پیشگامان موزه و موزه دارى در ایران به شمار می‌رود و به دلیل داشتن اشیای و فضاى منحصر به فرد خود همواره مورد توجه گردشگران داخلى و خارجى بوده است.

چاپخانه کلیسای وانک اصفهان

خاچاطور کساراتسی، در سفر خود به اروپا با چاپ کتاب آشنایی پیدا کرد. او پس از بازگشت از این سفر به این فکر افتاد که جلفا را نیز صاحب یک چاپخانه کند. در سال 1638 میلادی بود که زبور داوود، به عنوان نخستین کتاب در چاپخانه وانک چاپ شد و یک سال و پنج ماه برای چاپ آن وقت صرف شد. در سال ۱6۴۴ میلادی مانوگ هوردانانیان، یک دستگاه ماشین چاپ با کلیه لوازم آن خرید و به زادگاهش، جلفای اصفهان، ارسال کرد.

این ماشین چاپ که امروز در معرض دید عموم قرار دارد، چندین سال بدون استفاده باقی ماند تا اینکه در سال ۱6۷۲ میلادی به همت گریکور هوهانسیان، چاپخانه‌ای دایر شد و نخستین کتاب این چاپخانه در همان سال به چاپ رسید. در سال ۱۷۷۰ تا ۱۷۹۰ میلادی مخالفت‌ها با این چاپخانه به بالاترین حد خود رسید و به آتش کشیده شد. تنها چیزی که از آن باقی ماند تعدادی از حروف و قالب‌ها بود که امروزه در موزه کلیسای وانک نگهداری می‌شود.

کتابخانه کلیسای وانک اصفهان

در زمان کوچ اجباری، ارمنیان برای آمدن به ایران از همه چیز چشم‌پوشی کردند اما نتوانستند از کتاب‌هایی که در خانه‌های خود داشتند، بگذرند. وجود این کتاب‌های ارزشمند باعث شد تا در سال 1884 میلادی کتابخانه‌ای در وانک دایر شود. در کنار ساختمان موزه، ساختمان کتابخانه قرار دارد و بیش از سی هزار جلد کتاب به زبان‌های ارمنی، انگلیسی، فارسی و غیره در آن وجود دارد.

کتابخانه وانک با وجود اسناد و مدارک تاریخی موجود در بخش آرشیو، که قدمت بعضی از آنها به بیش از چهارصد سال نیز می‌رسد، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز ارمنی‌شناسی شناخته می‌شود.

اماکن اداری کلیسای وانک اصفهان

در زمان‌های گذشته، وانک محلی برای کارهای اداری و قضایی ارامنه نیز به شمار می‌رفت و از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن‌ها در این مکان صورت می‌گرفت. به همین سبب ساختمانی در مجموعه دایر می‌شود که در حال حاضر نیز پابرجاست و ارامنه جلفا برای انجام کارهای خود به این محل مراجعه می‌کنند.